Historia

Pierwsze wzmianki o chęci utworzenia muzeum miejskiego pojawiły się w 1922 r. Jak relacjonował wówczas „Nadwiślanin”, Michał Podlewski ówczesny właściciel Hotelu Centralnego, po uroczystości poświęcenia swego lokalu złożył 50 tys. marek na odnowienie fary i taką samą sumę przekazał na ręce burmistrza z przeznaczeniem na utworzenie muzeum Miasta Chełmna. Niestety te zamiary nie doczekały się realizacji. Miasto stanęło przed innymi problemami: kryzys gospodarczy i bezrobocie. Sprawą gromadzenia pamiątek przeszłości zajmowało się wówczas archiwum miejskie, jednak zbierało ono głównie dokumenty oraz druki. W 1930 r. Akademickie Koło Chełmnian ponownie postulowało o utworzenie Muzeum Ziemi Chełmińskiej, argumentując iż „Praca nad gromadzeniem rozmaitych przedmiotów ze wszystkich dziedzin wiedzy ludzkiej, książek, rękopisów, fascykułów starych jest świętym obowiązkiem obywateli, zwłaszcza tak starego grodu jakim jest Chełmno ...” Idea ta jednak długo pozostawała w sferze planów.

Jubileusz 700-lecia miasta obchodzony w 1933 r. stał się okazją do przygotowania wystawy historycznej. Zebrano wówczas i udostępniono zwiedzającym wiele ciekawych przedmiotów związanych z przeszłością miasta. Na ekspozycji znalazły się m.in. wyroby i dokumenty cechów rzemieślniczych, artefakty pochodzące z wykopalisk archeologicznych, ubiory, szaty liturgiczne, obrazy, druki.

Po II wojnie światowej na nowo odrodziła się myśl utworzenia w Chełmnie muzeum. W latach 50-tych powstał tu oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego. Celem tego towarzystwa było popularyzowanie wiedzy z zakresu archeologii i numizmatyki, które realizowano przy współpracy z placówkami naukowo-badawczymi Państwowej Akademii Nauk, muzeami i służbami konserwatorskimi. Wkrótce po założeniu oddziału Zarząd starał się o pozyskanie Sali Sądowej w Ratuszu na siedzibę oddziału. Wniosek ten rozpatrzono pozytywnie i w 1954 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Chełmnie przyznało na cele Małego Muzeum Chełmińskiego zabytkową salę w Ratuszu. Jeszcze w tym samym roku zorganizowano pierwszą wystawę archeologiczną „Rozwój społeczeństw pierwotnych”. Wraz z wzrastającą liczbą zabytków archeologicznych dojrzewała myśl utworzenia w Chełmnie stałej placówki muzealnej. W 1964 r. otrzymała ona rangę punktu muzealnego. Opiekunem zbiorów został Jerzy Kałdowski, który był jednocześnie kierownikiem sekcji ochrony nad zabytkami.

Aby wyczulić chełmińską społeczność na potrzebę gromadzenia zabytków i zachęcić do przekazywania ich do powstałego małego muzeum organizowano wystawki w witrynie biblioteki przy Rynku. Muzeum rozwijało się stopniowo. W 1968 r. na cele ekspozycyjne pozyskano następną salę ratuszową. Ważnym dla tworzenia muzeum był rok 1975. Wówczas Prezydium MRN podjęło decyzję o przeznaczeniu w całości Ratusza na cele muzealne. W tym samym roku władze miasta opuściły Ratusz i rozpoczął się długi 7-letni okres remontu, zakończony w 1982 r.

Zbiory przeniesiono do wyremontowanej wcześniej Baszty Prochowej. Przystosowanie jej do celów ekspozycyjnych nie było rzeczą łatwą ze względu na niewielką powierzchnię poszczególnych kondygnacji oraz bardzo kręte schody. To w Baszcie Prochowej rodziła się cała koncepcja urządzenia nowej siedziby Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Ratusz poprzez ten 7-letni remont przeszedł ogromne przeobrażenie: m.in. odkryto renesansowy, malowany strop na I piętrze, który poddano konserwacji oraz częściowej rekonstrukcji, usunięto wiele ścianek działowych oddzielających poszczególne biura, wzmocniono stropy, odnowiono stolarkę okienną i drzwiową, założono nowe instalacje.

Dnia 31 grudnia 1982 r. decyzją władz miasta w porozumieniu z Ministrem Kultury i Sztuki powołane zostało Muzeum Ziemi Chełmińskiej z siedzibą w Ratuszu i Baszcie Prochowej. Otwarcie muzeum wiązało się ściśle z Jubileuszem 750-lecia lokacji miasta. Inauguracja odbyła się 3 czerwca 1983 r. Z tej okazji przygotowano wystawę „Z dziejów Chełmna” natomiast oficjalne otwarcie muzeum nastąpiło 28 grudnia 1983 r. Wtedy odsłonięta została tablica erekcyjna muzeum, która znajduje się na parterze tuż na przeciw głównego wejścia.